Banat

U Republici Srbiji Banat čini, zajedno sa Sremom i Bačkom, teritorijalni deo Autonomne Pokrajine Vojvodine. Prema statističkim podacima iz 2011. godine, ukupan broj stanovnika u Vojvodini iznosi 629.167, što čini oko 8.575% od ukupnog broja stanovnika u Srbiji i 32.56% od ukupnog broja stanovnika u Banatu.

Banat je oduvek bio centar istorijskih događaja i migracija stanovništva.

Teritorija Banata sačinjavaju tri administraivne celine: Južni Banat, Centralni Banat i Severni Banat, ukupno petnaest opština i četiri grada: Kikinda, Vršac, Pančevo i Zrenjanin. Samo Severni Banat čine 5 opština i jedan grad, u Centralnom Banatu nalaze se 4 opštine i jedan grad, a u Severnom Banatu su šest opština i dva grada. Od toga tri opštine Severnog Banata geografski pripadaju Bačkoj, ali su u administrativnom smislu sastavni deo Severnobanatskog okruga. Gustina naseljenosti je 73 stanovnika po km2.

Teritorija

Multikulturalnost

Multikulturalnost jeste osnovna karakteristika koja razlikuje Banat od ostalih regija. Banat je, sa etničke i religijske tačke gledišta, jedna od najheterogenijih regija u Evropi. Za razliku od zemalja Centralne i Istočne Evrope ovde Srbi, Mađari, Nemci, Hrvati, Slovaci, Rumuni, Rusini, Makedonci, Bunjevci, Česi, Bugari, Slovenci, Šokci, Romi, Grci, Albanci, Poljaci, Rusi i Ukrainci koegzistiraju i žive zajedno vekovima unazad. Tragovi različitih kultura koje su na ovom prostoru postojale vidljive su u svim opštinama i gradovima.

Turizam

Bogato kulturno nasleđe, manastiri, arheološka nalazišta, izvori termalnih i termo-mineralnih voda, lovišta, razvijena mreža kanala i reka samo su neki do neiskorišćenih mogućnosti za razvijeniji turizam u ovom regionu. Budući da je Banat tradicionalno poljoprivredna zemlja, u prethodnim decenijama upravo je ulagano u ovu turističku ponudu i razvijana je ovakva turistička slika Banata. Lovni turizam je izuzetak, koji vuče korene još od aristokratskih zabava. Do pre dve decenije lovni turizam nije bio dovoljno razvijen da bi omogućavao profit, ipak potencijal za tako nešto postoji, s obzirom na to da je 27% teritorije Vojvodine i Banata močvarno zemljište, što je idealno za ovakvu vrstu sporta. Brojni vodni putevi, reke i rečni slivovi, pored velikog broja šuma predstavljaju odgovarajuće okruženje za očuvanje biodiverziteta flore i faune.

U čitavoj Evropi teško je pronaći region kao što je Banat, koji na relativno malom prostoru nudi raznoliku turističku ponudu, koja je bazirana na heterogenosti raspoloživih turističkih resursa i atraktivnim lokacijama. Kao turistička destinacija Banat poseduje raznovrsne i specifične karakteristike koje predstavljaju njegove prednosti u konkurentnom kontekstu, u smislu u kom su te karakteristike udružene u jedinstvenu ekonomsku i prostornu celinu, sa autentičnim obeležjima svih manjih lokacija.

Sa stanovišta resura koje poseduje Banat najveća prednost ogleda se u specifičnosti socio- kulturoloških karakteristika, koje se mogu posmatrati kao „sinteza Evrope“ s obzirom na to da je Banat region koji objedinjuje, na relativno malom prostoru, različite etničke, kulturološke, religijske, jezičke karakteristike sa različitim stilovima življenja. Pored kulturološkog i istorijski ukorenjenog nasleđa koje omogućava ponudu autohtonog proizvoda i promocije stila života koji je karakterističan za Banat (multikulturalnost zajednice, gostoprimstvo i lokalna kuhinja), značajan turistički potencijal ogleda se i u očuvanim prirodnim resursima (reke, kanali i jezera, termalni izvori, bogata flora i fauna, lovišta i zaštićena područja).

Belocrkvanska jezera

Belocrkvanska jezera nalaze se u neposrednoj blizini, jugozapadno od grada Bele Crkve. To su veštačka, kristalno čista jezera, ukupne površina 150 hektara. Nastala su eksploatacijom šljunka u industrijske svrhe sa dna Panonskog basena. Predstavljaju najveće prirodno bogatstvo Bele Crkve sa stanovišta razvoja turizma. Jezera se snabdevaju vodom iz arteških bunara i podzemnih izvora. Voda iz jezera služi za snabdevanje vodom i navodnjavanje poljoprivrednih površina.

Jezera imaju šljunkovitu i peščanu obalu, što vodi daje prozirnu boju. Jezera sa okolinom su veoma pogodna za rekreaciju i izlete.

Sačinjavaju ih 7 većih jezera i više manjih. Tu je Glavno ili Gradsko jezero, najbliže gradu. Ono je prvo nastalo, a na njegovim obalama postoje vikend i kamp-naselja, restorani i skakaonice. Vračevgajsko jezero ima uređeno kamp-naselje, koje može da primi oko 200 turista. Osim toga, tu su Šaransko jezero, Šljunkara, Novo jezero i Malo jezero, čiji je turistički potencijal još uvek nedovoljno razvijen. Odlikuju se netaknutom prirodom, ali nisu prilagođena za kupanje.

Vaterpolo klub “Jezero”

Na Belocrkvanskim jezerima trenira Vaterpolo klub “Jezero” iz Bele Crkve. Tradicija kluba je duga preko šest decenija. Na Gradskom jezeru leti se organizuju škola ronjenja i jedrenja.

Jezera su izuzetno bogata ribom: amur, smuđ, štuka, šaran, som, pa su pogodna za ribolov, za koji je nepohodna dozvola. Od 1988. godine na Gradskom jezeru organizuje se manifestacija pod nazivom “Lov na soma kapitalca”, po sećanju na soma teškog 68 kilograma i dužine 2.5 metara, upecanog na ovom jezeru 1957. godine, u kome učestvuju ribolovci, a organizuje se i kulinarsko takmičenje u pripremanju riblje čorbe kao i kulturno-umetnički program u kome uživaju brojni posetioci.

Ribolov

Carska Bara

Specijalni rezervat prirode 1. kategorije “Carska bara” obuhvata ostatak nekadašnjeg plavnog područja duž donjeg toka reke Begej, sa očuvanim i raznovrsnim orografskim i hidrografskim ritskim oblicima i pojavama. Predstavlja kompleks – mozaik barsko–močvarnih, šumskih, livadskih, stepskih i slatinskih ekosistema sa raznovrsnim i bogatim živim svetom i staništima mnogih endemskih, subendemskih, reliktnih vrsta panonskog prostora. Nalazi se na aluvijalnoj ravni između Tise i kanala Begej, na teritoriji Grada Zrenjanina, jugozapadno od naselja Ečka, Stajićevo i Lukino selo, severno i istočno od Belog Blata i severno od naselja Perlez a sa severne i južne strane opasuje Ečanska jezera.

Prirodne vrednosti

Prirodne vrednosti Specijalnog rezervata prirode “Carska bara” visoko su ocenjene zbog postojanja oko 500 biljnih vrsta, 239 vrsta ptica (od kojih se svih osam evropskih vrsta čaplji gnezde na ovom prostoru), 20 vrsta riba, kao i 30 vrsta sisara retkih za ovo područje (vidra, tekunica, šumska-mrka voluharica, divlja mačka i dr.), a od posebnog značaja su i ribnjačka jezera koja se nalaze između dva entiteta zaštićenog prirodnog dobra.

500

239

Vrsta ptica

Biljnih vrsta

20

Vrsta riba

Vladičanski dvor

Glavna ulica u Vršcu, Dvorska, dobila je ime po Episkopskoj palati (na srpskom Dvor znači Palata). Palata je podignuta 1672. Park u dvorištu Palate uređen je na francuski način, sa dve fontane i ograđen je baroknom ogradom.

Vladika Jovan Georgijević je dobio dozvolu kraljice Marije Terezije da sagradi ovaj Dvor kao rezidenciju banatskih episkopa. Kapela u unutrašnjosti datira iz 18. veka i posvećena je Svetim arhanđelima Mihailu i Gavrilu. Barokni ikonostas je oslikao slikar Nikola Nešković, deda Jovana Sterije Popovića. Zanimljiv je i veoma redak deo ikonostasa, gde je iznad bočnih dveri naslikan rodoslov Isusa Hrista po Starom Zavetu, po Jevanđelju. Na vrhu ikonostasa, ispod Raspeća, naslikane su kosti kao parafraza Golgote, gore je raspeće a na vrhu Vaskrsenje, kao suština hrišćanstva – pobeda nad smrću.

U paraklisu se nalazi i Čudotvorna ikona Presvete Bogorodice, nazvana Vinčanska ili Bezdinska, po imenima manastira u kojima je kroz vreme bila. 1931. godine ikona je doneta ovde gde je i danas. Veruje se da je naslikana između 15. i 16. veka.

Dvorac Karačonji

Dvorac koji je 1842-46. godine sagradio plemić jermensko – mađarske porodice i veliki župan Torontalske županije Laslo Karačonji nalazi se u Novom Miloševu na nekadašnjem imanju u Beodri. U XVIII veku iz Transilvanije je došla porodica Karačonji pravo u Banat. Od kneza namesnika u Transilvaniji, porodica Karačonji dobija plemićku titulu i tako krunisani, dolaze u Banat i stiču ogromno bogatstvo kao i društveno i političko priznanje. Kao prvi banatski zemljoposednik, pominje se Bogdan Karačonji. On 1781. godine, kada su se prodavali turski spahiluci po Banatu, za 103.000 forinti kupio Novo Miloševo (na mađarskom Beodra) i imenu dodao odrednicu od Beodre.

Dvorac Karačonji ubraja se u tip poljskih dvoraca koji su bili karakteristični za dvorce koji su građeni van naselja. Bio je okružen ekonomskim zgradama, konjušnicama, magacinima, štalama kao i objektima u kojima su stanovali nadničari i posluga sa imanja. Iako je sagrađen kao objekat za stanovanje, on je ujedno bio i centrala iz koje se upravljalo imanjem. Građen je u klasicističkom stilu koji je bio prepoznatljiv za ono doba.

Rezervat prirode Kraljevac

Specijalni rezervat prirode “Kraljevac” se nalazi usred vojvođanske ravnice, nekadašnjeg Panonskog mora, na samom rubu Deliblatske peščare, u živopisnom selu Deliblato poput neke oaze mira i tišine.

Udruženje sportskih ribolovaca „Deliblatsko jezero” je 2002. god. pokrenulo inicijativu o zaštiti SRP “Kraljevac” i zato su oni upravljači rezervata. Odlukom Vlade Republike Srbije 2009. godine Specijalni rezervat prirode „Kraljevac” stavljen je pod zaštitu države kao prirodno dobro od izuzetnog značaja I kategorije, ukupne površine oko 264 ha.

Jezero „Kraljevac” je nastalo pod uticajem vetra jer se formirala lesna terasa u koju su usečene prostrane doline izvora Spasovina, Obzovik, Mramoračka reka i Kraljevac, formirane rečnom erozijom. Ovaj vodotok je 1983. godine podizanjem nasipa i prelivne brane pretvoren u jezero. Sa izdizanjem nivoa vode došlo je do plavljenja okolnih ritskih šuma i obradivih površina, kao odvajanja treseta sa dna jezera što je dovelo do stvaranja plutajućih i stalnih ostrva. Najveće plutajuće ostrvo je površine oko 2 ha.

Specijalni rezervat prirode „Kraljevac” je područje jedinstvene prirodne lepote jer plutajuća ostrva pomerana jakim vetrom po površini vode neprekidno menjaju okolni pejzaž. Od biljnih vrsta prisutna je barska paprat koja datira iz ledenog doba i močvarna iva. Plutajuća i stalna ostrva sa vodenim oknima i podzemnim izvorima koji ne mrznu ni tokom najvećih zima predstavljaju značajno stanište za ribe oko 25 vrsta od kojih su najznačajnije Mrguda, Linjak, Barski karaš i Čikov, uključujući i ugroženu Umbru. U čistoj i mirnoj vodi jezera često se mogu videti i vidre.

Deliblatska peščara

U jugoistočnom delu panonske nizije, u Banatu, nalazi se najveća evropska kontinentalna peščara koja obuhvata blizu 35.000 hektara površine. Elipsastog je oblika i orijentisana je u pravcu jugoistok-severozapad. Nastala je tokom ledenog doba od moćnih naslaga eolskog silikatno-karbonatnog peska. U savremenom periodu vetar Košava oblikovao je izražen dinski reljef, čije su nadmorske visine između 70 i 200 metara. Umereno kontinentalna klima, odsustvo površinskih vodotokova i peščana zemljišta uslovila su osobene životne zajednice, koje su izdvojene u posebnu biljno-geografsku oblast Deliblaticum.

U jedinstvenom mozaiku ekosistema, nalaze se tipične vrste flore i faune od kojih su mnoge prirodne retkosti značajne po međunarodnim kriterijumima. Bogata flora sa preko 900 vrsta, podvrsta i varijeteta obiluje raritetima, reliktima, endemima i subendemima, kao što su banatski božur, pančićev pelen, šerpet, bademić, peščarsko smilje i kleka – jedini samonikli četinar panonske nizije.

Muzej istorije Starčeva

Muzej istorije Starčeva pri Domu kulture „29. novembar“ je osnovan 2020. godine s ciljem da očuva kulturnu baštinu ovog mesta koja seže do neolita tj. mlađeg kamenog doba kada se pojavila svetski poznata starčevačka kultura (6 200-5 500. godina p.n.e.). Muzej ima tri celine. Najveća je edukativno-izložbena postavka „Starčevo kroz vekove“ koja prezentuje 7 500 godina neprekidnog življenja na prostoru Starčeva uz poseban osvrt na period neolita i Banatsku vojnu granicu. U galeriji muzeja posetioci mogu pogledati izložbu „Neolitska kultura i moj svet“. U dvorištu muzeja se nalazi replika neolitskog naselja koju čine četiri neolitske kuće tzv. poluukopane zemunice i polje pšenice. U najvećoj zemunici se nalazi scenografija koja dočarava život četvoročlane porodice iz perioda starčevačke kulture. Posetioci mogu da predahnu u miru i tišini suvenirnice-galerije koja ima terasu s pogledom na repliku neolitskog naselja.

Za pojedinačne i grupne posete obezbeđeno je stručno vođenje uz besplatan ulaz. Starčevački muzej je udaljen od Pančeva 10 kilometara, od Beograda 20 kilometara, od Kovina 30 kilometara i od Smedereva 40 kilometara.

Vršačke planine

Vršačke planine se prostiru na površini od oko 170 km2. Počinju neposredno iznad grada i prostiru se prema istoku sve do reke Černe u Rumuniji. Ovo je jedini planinski sistem u čitavom Banatu, a uz Frušku goru predstavlja najznačajnije uzvišenje u Vojvodini.

Planinski deo zauzima centralni prostor gde su i najviši vrhovi. Od Kule (399 m), preko Turske glave (402 m), Vršačkog vrha (514 m), Srednjeg vrha (570 m), Lisičije glave (590 m) i Male Čoke (602 m) dolazi se do Guduričkog vrha (641 m), koji je ujedno i najviši vrh u Vojvodini.Neposredno iza vrha Đalu Veršišor (471 m) nalazi se državna granica sa Rumunijom. Vrhovi su međusobno odeljeni potočnim dolinama i prevojima.

Vršačke planine su deo nekadašnje planinske mase. Sadašnji oblik su dobile znatno kasnije, kada su izvršena velika raspadanja i spuštanja okolnih površina u velike dubine. Tada je nastala Panonska nizija koju je prekrila voda i formiralo se Panonsko more. U tom periodu Vršačke planine su bile ostrvo, a kada se voda povukla ostao je planinski masiv današnjeg oblika.